نارسیسیسم (Narcissism) چیست و آیا من نارسیست هستم؟
واژه «نارسیسیسم» معمولاً برای توصیف ویژگی شخصیتی خودشیفتگی یا غرور زیاد به کار می‌رود، اما این ویژگی لزوماً به معنای ابتلا به اختلال شخصیت خودشیفته (Narcissistic Personality Disorder – NPD) نیست. رفتارهای نارسیستی می‌توانند از داشتن یک خودبزرگ‌بینی معمولی تا احساس خود برتر و بیمارگونه متغیر باشند.
تفاوت بین نارسیسیسم و اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)
داشتن ویژگی‌های خودشیفتگی به معنای داشتن اختلال شخصیت خودشیفته نیست. NPD یکی از اختلالات شخصیتی است که در کتاب راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5-TR) تعریف شده است. این اختلال باعث می‌شود رفتارها و باورهای ناسازگاری در فرد ایجاد شود که زندگی فردی، اجتماعی و کاری او را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
نشانه‌های اختلال شخصیت خودشیفته (NPD)
۱. علاقه به مرکز توجه بودن
افراد مبتلا ممکن است موفقیت‌های خود را بزرگ‌نمایی یا حتی جعل کنند تا خود را بهتر نشان دهند. مثلاً خود را مشاور مورد اعتماد رئیس یا فردی بسیار محبوب معرفی می‌کنند.
۲. عادت به دادن نصیحت‌های ناخواسته
شخص ممکن است به شیوه‌ای سخن بگوید که نشان‌دهنده برتری‌طلبی و تکبر او نسبت به دیگران باشد.
۳. نفرت از انتظار کشیدن
احساس حق به جانب بودن و انتظار برخورد ویژه از دیگران، حتی در موقعیت‌های معمولی مثل پاسخ‌دهی به پیام صوتی.
۴. بلندپروازی بی‌حد و حصر
اعتقاد به اینکه فرد به طور طبیعی منحصر به فرد و سزاوار بهترین‌هاست و ترجیح دارد با افراد «با موقعیت اجتماعی بالا» ارتباط داشته باشد.
۵. توانایی جذب و جلب توجه دیگران
با رفتارهای جذاب و تعریف و تمجید دیگران را به خود وابسته می‌کند تا در مقابل توجه و تحسین دریافت کند.
۶. روحیه رقابتی شدید
تمایل شدید به پیروزی در همه زمینه‌ها و ناتوانی در پذیرش شکست و موفقیت دیگران.
۷. نگهداری کینه
تمایل به مقابله و انتقام‌جویی به جای مواجهه سالم با احساسات آسیب‌دیده.
۸. هرگز تقصیر را قبول نمی‌کند
فرد به جای پذیرش اشتباهات خود، سریعاً دیگران را مقصر می‌داند. عدم همدلی از ویژگی‌های بارز این افراد است.
۹. سواستفاده از دیگران
ممکن است به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه از دیگران سوءاستفاده کند تا به خواسته‌های خود برسد.
۱۰. تمایل شدید به خودارزشمندی و تأیید دیگران
افراد نارسیست به دنبال دریافت توجه، تحسین و زندگی ایده‌آل هستند و بدون آن دچار بحران‌های روانی می‌شوند.
مزایای رفتارهای نارسیستی
گرچه نارسیسیسم اغلب منفی تلقی می‌شود، اما برخی ویژگی‌های آن می‌تواند مفید باشد، مثلاً:
- فعالیت بیشتر در شرایط نامشخص
- انتخاب رفتارهای مثبت برای یافتن معنا در زندگی
- عملکرد بهتر در زمان تغییر و بحران
- تلاش برای دیده شدن و موفقیت
نشانه‌های هشداردهنده در روابط
- رقابت مداوم: نارسیست‌ها همیشه به دنبال پیروزی هستند حتی در روابط نزدیک
- حسادت و کینه: نارسیست‌ها نسبت به تهدیدهایی که به رابطه‌شان وارد می‌شود حساس و حسود هستند
- عدم تعهد: ممکن است فرد در ابتدا علاقه‌مند باشد اما فقط یک طرف رابطه متعهد بماند
- بمباران عشق (Love Bombing): دادن هدایا و محبت بیش از حد در ابتدای رابطه برای جذب طرف مقابل
در نهایت …
هر کسی ممکن است در مقاطعی رفتارهای خودشیفته‌وار داشته باشد، اما زمانی که این رفتارها زندگی و روابط فرد را مختل کند، نیاز به بررسی دقیق‌تر و مشاوره روانشناسی دارد. نشانه‌هایی مانند تمایل به مرکز توجه بودن، رقابت بیش از حد، عدم پذیرش اشتباه و استفاده از دیگران می‌تواند نشان‌دهنده نارسیسیسم باشد.
چند سوالات متداول
۱. نارسیست‌ها چگونه با شریک زندگی خود رفتار می‌کنند؟
آنها معمولاً شریک خود را به عنوان یک همراه واقعی نمی‌بینند، ممکن است خیانت کنند و تمایل کمی به تعهد داشته باشند.
۲. آیا نارسیست‌ها می‌دانند که نارسیست هستند؟
اطلاعات کافی در این زمینه وجود ندارد و نیاز به تحقیقات بیشتر توسط جامعه آکادمیک است.
۳. چگونه به کسی بگوییم که نارسیست است؟
بهتر است به جای برچسب زدن، درباره رفتارهای خاص صحبت کنید. مواجهه مستقیم همیشه بهترین روش نیست.
