تب دنگی، یا «تب استخوانشکن» که عمدتا از طریق نیشه پشه آئدس (Aedes) به انسان منتقل میشود، نوعی بیماری با تب شدید است …
علائمی از جمله سردرد، بدن درد، درد پشت چشم، تهوع، استفراغ، دلدرد و ضایعات پوستی دارد. این علائم بهطور معمول بین دو تا هفت روز پس از ابتلا به ویروس دنگی ظاهر میشوند.
در صورت پیشرفت بیماری، علائم شدیدتری نظیر خونریزی از لثه یا بینی، گسترش راشهای پوستی، تنگی نفس در اثر پلورال افیوژن، درد شدید شکم و استفراغ پایدار هم ممکن است بروز کند. این علائم نشان دهنده وضعیت جدیتر بیماری و نیاز به مراقبت پزشکی فوری است.
تب دنگی در گروههای خاص مانند کودکان، زنان باردار، و افراد با بیماریهای مزمن ممکن است شدیدتر ظاهر شود و مواردی از مرگومیر در اثر ابتلا به این بیماری نیز گزارش شده است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی، افرادی که برای دومین بار به تب دنگی مبتلا میشوند، بیشتر در معرض خطرند. در حال حاضر، حدود نیمی از جمعیت جهان در خطر ابتلا به بیماری تب دنگی قرار دارند و آمارهای تخمینی نشان میدهد که سالانه بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ میلیون نفر در سراسر دنیا به این بیماری عفونی مبتلا میشوند.
تب دنگی؛ از بیمارشناسی تا علائم، سیر بیماری، هشدارهای مهم و عوارض
بیماریشناسی
تب دنگی یک بیماری منتقله از پشه است که توسط ویروس دنگی ایجاد می شود و در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری شایع است. اغلب بدون علامت است؛ اگر علائم ظاهر شوند، معمولاً ۳ تا ۱۴ روز پس از عفونت شروع می شوند. این علائم ممکن است شامل تب بالا، سردرد، استفراغ، دردهای عضلانی و مفاصل، و خارش پوست و بثورات پوستی باشد. بهبودی معمولاً دو تا هفت روز طول می کشد. در بخش کوچکی از موارد، بیماری به تب دنگی شدید (که قبلاً به عنوان تب خونریزی دهنده دنگی یا سندرم شوک دنگی شناخته میشد) به خونریزی، سطوح پایین پلاکتهای خون، نشت پلاسمای خون و فشار خون پایین خطرناک منجر میشود.
ویروس دنگی چهار سروتیپ تایید شده دارد. عفونت با یک نوع معمولاً به آن نوع مصونیت مادام العمر می دهد، اما برای سایرین فقط مصونیت کوتاه مدت ایجاد می کند. عفونت بعدی با نوع دیگری، خطرِ عوارضِ شدید را افزایش می دهد. علائم دنگی شبیه بسیاری از بیماریهای دیگر از جمله مالاریا، آنفولانزا و زیکا است. آزمایشهای خون برای تأیید تشخیص از جمله تشخیص RNA (آرانای) ویروسی یا آنتیبادیهای ویروس در دسترس هستند.
هیچ درمان خاصی برای تب دنگی وجود ندارد. در موارد خفیف، درمان بر رفع علائم درد متمرکز است. موارد شدید دنگی نیاز به بستری شدن در بیمارستان دارد. درمان دنگیِ حاد حمایتی است و شامل دادن مایعات به صورت خوراکی یا داخل وریدی میشود.
دنگی توسط چندین گونه از پشه های ماده از جنس آئدس، عمدتا آئدس ایجیپتی پخش می شود. با از بین بردن پشه و پیشگیری از گزش می توان از عفونت پیشگیری کرد. دو نوع واکسن دنگی تایید شده و به صورت تجاری در دسترس هستند. Dengvaxia در سال ۲۰۱۶ در دسترس قرار گرفت اما فقط برای جلوگیری از عفونت مجدد در افرادی که قبلاً آلوده شده اند توصیه می شود. واکسن دوم، Qdenga، در سال ۲۰۲۲ در دسترس قرار گرفت و برای بزرگسالان، نوجوانان مناسب است.
اولین توصیفات شیوع دنگی مربوط به سال ۱۷۷۹ است. علت ویروسی و گسترش آن در اوایل قرن بیستم شناخته شد. دنگی که در حال حاضر در بیش از صد کشور بومی شده، است. این بیماری به عنوان یک بیماری استوایی نادیده گرفته شده طبقه بندی می شود. در طول سال ۲۰۲۳، بیش از ۵ میلیون عفونت گزارش شد. از آنجایی که اکثر موارد بدون علامت یا خفیف هستند، تعداد واقعی موارد ابتلای دنگی و مرگ و میر کمتری گزارش شده است.
علائم و نشانه ها
به طور معمول، حدود هشتاد درصد افراد آلوده به ویروس دنگی بدون علامت هستند یا فقط علائم خفیفی مانند تب بدون عارضه دارند. حدود پنچ درصد بیماری شدیدتری دارند و در موارد کمتری تهدید کننده زندگی هستند. دوره کمون (زمان بین قرار گرفتن در معرض و شروع علائم) از ۳ تا ۱۴ روز است، اما اغلب ۴ تا ۷ روز گزارش شده.
علائم مشخصهی دنگی ِخفیف عبارتند از تب با شروع ناگهانی، سردرد (معمولاً در پشت چشم ها)، دردهای عضلانی و مفاصل، تهوع، استفراغ، غدد متورم و بثورات پوستی. اگر این بیماری به دنگی شدید پیشرفت کند، علائم عبارتند از درد شدید شکم، استفراغ مداوم، تنفس سریع، خونریزی لثه یا بینی، خستگی، بی قراری، خون در استفراغ یا مدفوع، تشنگی شدید، رنگ پریدگی و سردی پوست، و احساس ضعف.
دوره بالینی
سیر عفونت به سه مرحله تب، بحرانی و بهبودی تقسیم میشود.
مرحله تب شامل تب بالا (۴۰ درجه سانتیگراد / ۱۰۴ درجه فارنهایت) است و با درد عمومی و سردرد همراه است. این مرحله معمولا دو تا هفت روز طول می کشد. همچنین ممکن است حالت تهوع، استفراغ، بثورات پوستی و درد در عضلات و مفاصل وجود داشته باشد.
اکثر افراد ظرف یک هفته یا بیشتر بهبود می یابند. در حدود ۵ درصد موارد، علائم بدتر می شود و می تواند تهدید کننده زندگی باشد. این بیماری دنگی شدید نامیده می شود (که قبلاً تب خونریزی دهنده دنگی یا سندرم شوک دنگی نامیده می شد). دنگی شدید می تواند منجر به شوک، خونریزی داخلی، نارسایی اندام ها و حتی مرگ شود. علائم هشدار دهنده شامل درد شدید معده، استفراغ، مشکل در تنفس، و خون در بینی، لثه، استفراغ یا مدفوع است.
در این دوره، نشت پلاسما از رگهای خونی همراه با کاهش پلاکتها وجود دارد. این امر ممکن است منجر به تجمع مایع در قفسه سینه و حفره شکم و همچنین تخلیه مایع از گردش خون و کاهش خون رسانی به اندام های حیاتی شود.
مرحله بهبودی معمولاً دو تا سه روز طول می کشد. این بهبود اغلب قابل توجه و مشهود است و می تواند با خارش شدید و ضربان قلب آهسته همراه باشد.
عوارض
عوارض ناشی از تب شدید شامل خستگی، خواب آلودگی، سردرد، اختلال تمرکز و اختلال حافظه است. خانمهای باردار مبتلا به دنگی بیشتر در معرض خطر از دست دادنِ جنین، تولد نوزاد با وزن کم و زایمان زودرساند.
نکات مهم
خطر اصلی عفونت، نیش پشه آلوده است. این امر در مناطقی که بیماری بومی است، به خصوص در جاهایی که تراکم جمعیت بالا، بهداشت ضعیف و آب راکدی که در آن پشه ها می توانند تولید مثل کنند، وجود دارد، محتمل تر است. میتوان با انجام اقداماتی برای جلوگیری از نیشها، مانند پوشیدن لباسهایی که کاملاً پوست را میپوشاند، استفاده از پشهبند در حین استراحت، و/یا استفاده از دافعِ حشرات آن را کاهش داد. یکی از موثرترین آنها دیت ( DEET) میباشد، اغلب به شکل روغن تقریباً زردی که بر روی پوست یا لباس میمالند تا حشرات، کک، و … را دور نگه دارند.
در خانه می توان با بستن در و پنجره، استفاده از تهویه مطبوع، تخلیه و تمیز کردن منظم همه ظروف چه در داخل و چه در خارج که ممکن است آب در آن جمع شود (مانند سطل، گلدان، استخر یا سطل زباله) میزان تجمع پشهها را کاهش داد.
بیماری های مزمن – مانند آسم، کم خونی داسیشکل و دیابت – خطر ابتلا به یک نوع شدید بیماری را افزایش می دهند. تصور میشود که عفونت با یک سروتیپ باعث ایجاد مصونیت مادامالعمر نسبت به آن نوع میشود، اما فقط محافظت کوتاهمدت در برابر سه سروتیپ دیگر ایجاد میکند. عفونت با سروتیپ متفاوت خطر عوارض شدید ناشی از پدیده ای به نام افزایش وابسته به آنتی بادی را افزایش می دهد.
مکانیسم عفونت
هنگامی که پشه حامل ویروس دنگی فردی را نیش می زند، این ویروس همراه با بزاق پشه وارد پوست می شود. این ویروس سلول های پوستی نزدیک به نام کراتینوسیت و همچنین سلول های ایمنی تخصصی واقع در پوست به نام سلول های لانگرهانس را آلوده می کند. سلولهای لانگرهانس به غدد سوی لنفاوی مهاجرت میکنند، جایی که عفونت به گلبولهای سفید خون گسترش مییابد و در حالی که در سراسر بدن حرکت میکنند، در داخل سلولها تکثیر میشوند.
گلبولهای سفید خون با تولید چندین پروتئین سیگنالدهنده مانند سیتوکینها و اینترفرونها پاسخ میدهند که مسئول بسیاری از علائم مانند تب، علائم شبیه آنفولانزا و دردهای شدید هستند. در عفونت شدید، تولید ویروس در داخل بدن به شدت افزایش مییابد و اندامهای بیشتری (مانند کبد و مغز استخوان) میتوانند تحت تأثیر قرار گیرند. به دلیل افزایش نفوذپذیری مویرگی، مایع از جریان خون از طریق دیواره رگ های خونی کوچک به حفره های بدن نشت می کند. در نتیجه حجم خون کاهش می یابد و فشار خون آنقدر پایین می آید که نمی تواند خون کافی را به اندام های حیاتی برساند. انتشار ویروس به مغز استخوان منجر به کاهش تعداد پلاکت ها می شود. این امر نهایتا باعث افزایش خطر خونریزی، یکی دیگر از عوارض مهم تب دنگی می شود.
از خود درمانی پرهیز کنید، با دیدن علائم به پزشک مراجعه نمایید
بیشتر موارد تب دنگی علائم خفیفی دارند و بهبودی در چند روز اتفاق میافتد. گاهی استامینوفن برای تسکین تب یا درد خفیف تجویز میشود. از سایر مسکنهای رایج درد، مانند آسپرین، ایبوپروفن و … باید اجتناب شود زیرا میتوانند خطر عوارض خونریزی را افزایش دهند. اگر کسی دچار تب دنگی شد و در صورتی که بیماری خفیف باشد، برای بهبودی باید مقدار زیادی مایعات بنوشد. اگر کسی به گونه حادتری از بیماری مبتلا شد نیازمند مایعات وریدی و انتقال خون خواهد بود. در موارد شدید، بیمار بستری میشود.
باید دوباره یاداور شد، در صورت مشاهده علائم به پزشک مراجعه نمایید.
