نقد و بررسی فیلم «عایشه» (Ayşe)

فیلم «عایشه» (Ayşe) به کارگردانی نجمی سانجاک ساخته شده که توانسته در جشنواره فیلم آنتالیا جوایز مهمی همچون بهترین فیلم اول، بهترین کارگردان و بهترین بازیگر زن را به خود اختصاص دهد. این فیلم با بازی درخشان بیننور کایا در نقش اصلی و همراهی ریدوان سانجاک، علی سچکینر آلیجی و مندرس سامانجیلار، تصویری تکان‌دهنده و تأمل‌برانگیز از زندگی زنی ساده در پس‌زمینه‌ای پیچیده از چالش‌های اجتماعی ارائه می‌دهد.

«عایشه» روایتگر زندگی زنی به همین نام است که در حاشیه‌های گسترده و در حال تغییر شهر استانبول همراه با برادر بزرگسال مبتلا به سندروم داون زندگی می‌کند. عایشه با کار در یک پمپ بنزین زندگی روزمره‌اش را می‌گذراند، در حالی که پدرشان سال‌هاست در بیمارستان بستری است و شرایطش وخیم است. از سوی دیگر، زندگی عایشه با پیشنهاد ازدواج از سوی یک راننده کامیون به نام رجب مواجه می‌شود. این پیشنهاد نه تنها تلاقی دو مسیر زندگی است، بلکه نقطه عطفی است برای انتخاب میان حفظ شخصیت مستقل یا تسلیم شدن در برابر فشارهای جامعه، رهایی از بار سنگین مسئولیت‌ها یا ادامه‌ی حمل آن‌ها.

فیلم با پرداختی ظریف و بدون بزرگ‌نمایی، به نمایش سختی‌ها و فداکاری‌های زنی می‌پردازد که بار مسئولیت‌های بی‌شمار را به دوش می‌کشد. «عایشه» به عنوان نمادی از زنانی است که در جهان، چه در جوامع مدرن و چه در حاشیه‌ها، همه دشواری‌ها را تحمل می‌کنند و در عین حال آرزوهای خود را به تعویق می‌اندازند یا قربانی می‌کنند.

«عایشه» در بخشی یادآور فیلم کلاسیک «ژان دیلمان» ساخته شانتال آکرمن است؛ جایی که تمرکز بر زندگی روزمره و پیچیدگی‌های درونی یک زن است. اما در اینجا، علاوه بر زندگی روزمره، بار سنگین مسائل اجتماعی و چالش‌های مرتبط با زندگی در حاشیه‌های شهر، حضور یک عضو خانواده با نیازهای ویژه و نگاه‌های منتقدانه همسایگان نیز برجسته شده‌اند. فیلم موفق می‌شود بدون القای احساسات کاذب یا شعارزدگی، داستانی انسانی و واقعی را روایت کند که در عین عمق کافی، قابل دسترس و پذیرفتنی است.

دوربین مریم یاووز به گونه‌ای ما را به درون دنیای عایشه می‌برد که گویی خود شاهد زندگی او هستیم. محیط‌های حاشیه شهر، پمپ بنزین و فضای اطراف، گرچه داستان در استانبول می‌گذرد، اما گاهی حس می‌شود در مناطق اطراف از جمله ازمیر یا گبزه هستیم. رنگ‌های سرد و خاکستری غالب بر تصویر، به خوبی حس سنگینی و تلخی روزگار و سختی‌های زندگی را منتقل می‌کنند؛ رنگ‌هایی که به وضوح بیانگر این حقیقت است که دنیا برای بسیاری، به ویژه زنان، مکانی چندان مهربان نیست. استفاده عمده از نماهای متوسط و حرکت‌های گاه لرزان دوربین، حس حضور در دل ماجرا را برای بیننده تقویت می‌کند و به شناخت بهتر شخصیت‌ها و فضای پیرامون کمک شایانی می‌کند.

بازی بیننور کایا در نقش عایشه، فراتر از نمایش یک شخصیت صرف است؛ او پیام فداکاری، مقاومت و تضادهای درونی زندگی را به مخاطب منتقل می‌کند. جایزه بهترین بازیگر زن که به حق به او اهدا شده، گواهی بر این توانایی اوست. در کنار او، مندرس سامانجیلار و علی سچکینر آلیجی، هرچند در نگاه اول کاراکترهایی سخت و حتی بی‌روح به نظر می‌رسند، اما لایه‌های پنهان مهربانی و انسانیت درونی خود را به خوبی به تصویر می‌کشند. یکی دیگر از قهرمانان این فیلم، ریدوان سانجاک است که با حضور واقعی و زندگی‌بخش خود به عنوان فرد مبتلا به سندروم داون، هم نمادی از بارهای مسئولیت و هم مظهر عشق و دلبستگی خانوادگی به شمار می‌آید.

در پایان، «عایشه» ما را با این حقیقت مواجه می‌کند که زندگی برای زنان، به ویژه در شرایط دشوار اجتماعی و اقتصادی، بسیار سخت و طاقت‌فرساست. زنانی که گاهی مسئولیت‌هایی را بر دوش می‌کشند که حتی مردان نیز از عهده آن برنمی‌آیند و این بهای سنگین، گاه به قیمت از دست دادن رویاها و خواسته‌های شخصی‌شان تمام می‌شود. عایشه تنها یکی از این زنان است که روایتش با صداقت و واقع‌گرایی قابل تحسین به نمایش درآمده است.

این فیلم نه تنها یک روایت تصویری است، بلکه آیینه‌ای است رو به زنانی که بار سنگین زندگی را به دوش دارند و جامعه باید این واقعیت‌ها را ببیند، درک کند و احترام بگذارد. دیدن «عایشه» به تمام زنان و مردانی که دغدغه عدالت اجتماعی و انسانی دارند توصیه می‌شود.